Gatunki nietoperzy w wyrobisku góry Wapnica
Na terenie strzelnicy zaobserwować można liczne gatunki nietoperzy. Późnym latem i jesienią sieć wyrobisk w górze Wapnica staje się miejscem rojenia nietoperzy czyli swarmingu. Podczas tego okresu samce i samice wykonują loty godowe w bezpośrednim sąsiedztwie zimowisk: zarówno w samej jaskini, jak i przed otworem. Co ciekawe, w efekcie kopulacji dochodzi jedynie do zaplemnienia. Samica przechowuje nasienie w drogach rodnych, aż do wiosny. Zapłodnienie następuje po wybudzeniu się samicy ze snu zimowego.
Podczas „snu” zimowego nietoperze obniżają temperaturę ciała, zapadając w fizjologiczną hibernację. Dzięki niej funkcje życiowe ulegają znacznemu spowolnieniu. Znacząco zmniejsza się liczba oddechów i uderzeń serca, a zużycie tłuszczu jest minimalne. Zgromadzony jesienią zapas tłuszczu musi wystarczyć na wszystkie mroźne, zimowe dni. Zwierzęta te nie przesypiają jednak całej zimy. Co pewien czas budzą się i wtedy zużywają ogromną większość zgromadzonych zapasów. Każda nadprogramowa pobudka jest więc bardzo niebezpieczna, ponieważ odbywa się kosztem utraty tłuszczu, który podczas snu wystarczyłby na kolejne kilka, a nawet kilkanaście dni. Częste budzenie oznacza najczęściej śmierć zwierzęcia.
Na naszym terenie przedmiotami ochrony są 3 gatunki nietoperzy: mopek Barbastella barbastellus, nocek duży Myotis myotis i nocek Bechsteina Myotis bechsteinii. Podczas ostatniej kontroli stwierdzono obecność 37 nietoperzy, wśród których dominującym gatunkiem był mopek. Ponadto w sztolni zimują nocki rude Myotis daubentoni, nocki pozłociste Eptesicus nilssonii, a także zanotowano obecność podkowca małego Rhinolophus hipposideros.
Mopek zachodni Barbastella barbastellus
- Długość ciała: 45–58 mm,
- Rozpiętość skrzydeł: 245–280 mm,
- Ciężar ciała: 7,5–15,2 g,
- Ubarwienie: grzbiet ciemnoszary, część brzuszna szarawa, błony lotne niemal czarne.
- Czarne uszy o zarysie trójkąta, stykają się u nasady. Pyszczek mocno spłaszczony.
- Mopek używa sygnałów echolokacyjnych o zmiennej częstotliwości (FM), najlepiej słyszalnych na 32 kHz.
- Lata stosunkowo wolno na wysokości kilku metrów nad ziemią.
- Żyje do 22 lat.
Prowadzi nocny tryb życia, wylatując na żer ze swych dziennych schronień niezbyt późno po zachodzie słońca. Hibernujące osobniki można w podziemiach odnaleźć począwszy od końca października. Po odbyciu hibernacji wylatują z nich już w marcu. Ocenia się, że w Polsce hibernacja mopka trwa około 140 dni.
Jest gatunkiem stosunkowo osiadłym, wykonującym tylko niewielkie wędrówki do zimowisk. W naszym kraju stopień migracyjności jego populacji jest słabo zbadany. W okresie hibernacji wykazuje dość ścisły związek z konkretnymi zimowiskami, a nawet mikroukryciami wewnątrz nich. Gatunek ten prowadzi częste coroczne powroty do tych samych podziemi, a bardzo nieliczne przeloty pomiędzy podziemiami. Najdłuższe z przelotów nie są większe niż 6 km.
Mopek jest gatunkiem owadożernym, chwytającym zdobycz w locie. W diecie stwierdzono głównie nocne motyle i muchówki. Jest to gatunek w znacznym stopniu leśny, żerujący głównie w lasach i zadrzewieniach.
Nocek duży Myotis myotis
- Długość ciała: 70–80 mm,
- Rozpiętość skrzydeł: 350–440 mm,
- Ciężar ciała: 25–40 g,
- Ubarwienie: grzbiet ciała ma barwę od szarobrunatnej (u młodych) do brązowej (u dorosłych), spód ciała jest biały. Skrzydła mają barwę ciemnobrązową.
- Uszy owalne, dosyć szerokie.
- Nocki duże żyją do 37 lat.
Zamieszkuje głównie w osiedlach ludzkich, latem kryjąc się na dużych strychach, wieżach kościelnych i w innych budowlach. Zimuje w piwnicach, fortyfikacjach, opuszczonych kopalniach, w jaskiniach. Wybiera miejsca, gdzie temperatura nie spada w zimie powyżej kilku stopni Celsjusza. Sen zimowy trwa od września (lub października, gdy jesień jest ciepła) do kwietnia. Żeruje w dojrzałych lasach z ubogim podszytem, na świeżo skoszonych łąkach, murawach, w sadach ze starymi drzewami.
Często tworzy kolonie, przy czym zwykle są to kolonie samic, samce żyją samotnie. Żywi się owadami, głównie chrząszczami z rodziny biegaczowatych, które zbiera z powierzchni ziemi. Na polowanie wylatuje nocą, po zapadnięciu ciemności. Polując, lata wolno i dosyć nisko, najczęściej w lasach o niskim runie i słabo wykształconym podszycie, jak również na pastwiskach i świeżo skoszonych łąkach.
Nocki duże odbywają nieraz dalekie wędrówki między miejscami rozrodu i hibernacji.
Nocek Bechsteina Myotis bechsteinii
- Długość ciała: 48–55 mm,
- Rozpiętość skrzydeł: 250–280 mm,
- Ciężar ciała: 8–10 g,
- Ubarwienie: grzbiet szarobrunatny, część brzuszna popielata,
- Bardzo długie uszy, nie stykające się ze sobą.
- Żyje do 21 lat.
Zamieszkuje głównie w dziuplach drzew, rzadziej w skrzynkach lęgowych dla ptaków. Samce zamieszkują przeważnie samotnie, samice w niewielkich koloniach, często zmieniających kryjówki. Żeruje w lasach, często wśród koron drzew. Na sen zimowy przenosi się do miejsc o wysokiej wilgotności powietrza (do 100%), gdzie temperatura nie spada w zimie poniżej plus kilku stopni Celsjusza. Są to zwykle jaskinie, piwnice, opuszczone kopalnie, itp.
Żywi się owadami i innymi stawonogami (pajęczaki, wije), które zbiera z liści, gałęzi i pni drzew; wśród jego ofiar liczne są gatunki pozbawione zdolności lotu, bądź latające w dzień. Poluje nocą, na polowania wylatuje późnym wieczorem, lata dosyć ociężale i wolno. Podczas lotów posługuje się echolokacją, natomiast ofiary lokalizuje najczęściej słuchając biernie wydawanych przez nie dźwięków. Gatunek osiadły, nie odbywa dalekich wędrówek.
Nocek rudy Myotis daubentoni
- Długość ciała: 40–60 mm,
- Rozpiętość skrzydeł: 210–275 mm,
- Ciężar ciała: 5–10 g,
- Ubarwienie: futro na grzbiecie szarobrązowe lub ciemnobrązowe, Brzuszna strona ciała jest biaława lub szarawa, wyraźnie kontrastująca z ciemniejszym grzbietem. Błony skrzydłowe i uszy ciemnobrunatne.
- Uszy krótkie, łagodnie zaokrąglone.
- Nocki rude żyją do 28 lat.
Latem nocki rude w Polsce zamieszkują głównie dziuple drzew, niekiedy również szczeliny w starych mostach, bardzo rzadko w jaskiniach. Zimą gatunek ten hibernuje w kryjówkach podziemnych – jaskiniach, starych kopalniach, fortyfikacjach, piwnicach i studniach, wybierając w nich miejsca chłodne (3-6 °C) ale wilgotne. Aby dotrzeć do miejsc hibernacji pokonuje niekiedy odległości do 260 km.
W pokarmie dominują owady i inne drobne bezkręgowce chwytane w locie nad zbiornikami wodnymi o gładkiej, niezaburzonej i niezarośniętej tafli. Część ofiar zbiera stopami z lustra wody, część zaś w powietrzu, zataczając ciasne, poziome kręgi na wysokości kilkunastu-kilkudziesięciu centymetrów nad wodą. Wśród zjadanych owadów dominują drobne muchówki z rodziny ochotkowatych, zarówno postacie dorosłe jak i poczwarki. Nocek rudy chwyta również chruściki, sporadycznie może również łowić małe rybki. Wylatuje na żerowiska dość późno, około godziny po zachodzie słońca.
Nocek pozłocisty Eptesicus nilssonii
- Długość ciała: 40–50 mm,
- Rozpiętość skrzydeł: 240–270 mm,
- Ciężar ciała: 8–13 g,
- Ubarwienie: ciemnokasztanowate ubarwienie ze złocistymi końcówkami włosów na grzbiecie, futro długie i gęste.
- Krótkie owalne uszy.
- Żyje do 15 lat.
Związany głównie z terenami leśnymi i górskimi, czasami występuje w centrach dużych miast. Najważniejszymi kryjówkami letnimi tego gatunku są budynki, jedynie sporadycznie znajdowano go w dziuplach drzew. Zimuje w chłodnych, wstępnych partiach podziemi, np. jaskiń czy fortyfikacji. Odporny na mróz, może hibernować w miejscach słabo izolowanych od warunków zewnętrznych, w których temperatura spada nawet poniżej 0 °C.
Żywi się owadami chwytanymi niemal wyłącznie w locie, szczególnie drobnymi muchówkami.
Podkowiec mały Rhinolophus hipposideros
- Długość ciała: około 40 mm,
- Rozpiętość skrzydeł: 200–250 mm,
- Ciężar ciała: 3,5–10 g,
- Ubarwienie: barwa sierści futerka szarobrązowa na grzbiecie, szara lub szarobiała na brzuchu.
- Uszy spiczaste i szerokie, skrzydła szerokie i zaokrąglone na końcach.
- Podkowce małe żyją do 29 lat.
Latem zamieszkuje kryjówki bezwietrzne, słabo oświetlone i bardzo ciepłe o temperaturze okresowo przekraczającej 30 °C. Niemal wszystkie kryjówki letnie tego gatunku znajdują się na strychach budynków o swobodnym wlocie, ponieważ gatunek ten, w przeciwieństwie do innych nietoperzy nie potrafi przeciskać się przez szczeliny. Na sen zimowy przenosi się do miejsc, które oferują mu stabilny mikroklimat: dużą wilgotność i temperaturę powietrza 6-9 °C, wyższą niż preferowaną przez pozostałe gatunki nietoperzy.
Kryjówkami zimowymi podkowca małego są zwykle jaskinie, piwnice, opuszczone kopalnie, niekiedy również fortyfikacje. Występująca w tych miejscach duża wilgotność chroni nietoperze przed wyschnięciem, a stabilna temperatura sprzyja hibernacji. W przeciwieństwie do innych gatunków nietoperzy z reguły podczas hibernacji poszczególne osobniki nie tworzą skupień – nie stykają się ze sobą.
Jak większość nietoperzy żywi się owadami latającymi nocą. Są to głównie muchówki, motyle nocne, siatkoskrzydłe oraz owady odbywające rójkę nad wodą, które łowi w locie pyszczkiem lub końcem skrzydła. Potrafi także zbierać pająki ze skał lub kory drzew, jak również inne nielotne bezkręgowce, np. pareczniki. Poluje nocą wśród zarośli i nad zbiornikami wodnymi, na polowania wylatuje późnym wieczorem. Lata wolno, ale zwinnie, najczęściej nisko nad ziemią. Podczas lotów posługuje się echolokacją, przy czym ultradźwięki (o częstotliwości około 110 kHz – najwyższej wśród krajowych nietoperzy) produkowane są przez krtań i emitowane przez nos. Jego system echolokacyjny wykrywa ruch skrzydeł owadów, dlatego owad będący w spoczynku jest dla niego „niewidoczny”.
Należy do gatunków osiadłych. Kryjówki letnie znajdują się zwykle w odległości do 30 km od kryjówek zimowych, chociaż znane są przeloty na odległość powyżej 100 km. Podkowiec mały jest gatunkiem ciepłolubnym, stąd zwykle przebywa w miejscach dobrze izolowanych termicznie.
Dla bezpieczeństwa i spokoju nietoperzy na zlecenie Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska we Wrocławiu została wykonana krata zabezpieczająca jedno z wejść do zimowiska nietoperzy. Wejście to znajduje się na terenie gminy Nowa Ruda. Drugie wejście znajdujące się na terenie strzelnicy jest monitorowane. Zabiegi te poczyniono ze względu na liczne ślady penetracji oraz częste palenie ognisk – zarówno przed wejściami do korytarza, jak i w komnacie głównej. Mamy nadzieję, że czynności te uniemożliwią osobom postronnym eksplorację wnętrza sztolni i pozwolą nietoperzom spokojnie przespać zimę.
